Θησαυρός ευχετήριων δίστιχων sms

Όταν το 2007 κυκλοφόρησε η Συλλογή ευχετήριων δίστιχων sms, Η κινητή τηλεφωνία και η κρητική λαϊκή παράδοση[1] στόχο είχε την αποτύπωση ενός φαινομένου λαογραφικού ενδιαφέροντος εν τη γενέσει του. Η πρώτη αυτή καταγραφή απαρίθμησε 422 ευχετήρια δίστιχα, προϊόν μιας «μόδας» που προέκυψε από την γενίκευση και εξοικείωση με τη νέα, τότε, τεχνολογία της κινητής τηλεφωνίας.

Στο σύντομο εισαγωγικό σημείωμα του μικρού αυτού πονήματος υποστηρίχτηκε η θέση ότι, αντίθετα από κάθε πρόβλεψη, η κινητή τηλεφωνία επανέφερε τη γραπτή επικοινωνία με την ανταλλαγή έμμετρων ευχών σε μορφή sms με την ευκαιρία των προσωπικών ή άλλων εορτών και ότι επανέφερε σε λειτουργία το μηχανισμό λειτουργίας της μαντινάδας: δημιουργία από ανώνυμο δημιουργό, διασπορά – διάχυσή της, παρεμβάσεις – διορθώσεις από άλλους ανώνυμους συν-δημιουργούς[2], χρήση της από τους χρήστες (όχι όμως από μνήμης, όπως συνέβαινε με τις παραδοσιακές μαντινάδες, αλλά αποθηκεύοντάς τις στη μνήμη του κινητού). Μια τέτοια εμπειρία ήταν άγνωστη στους νεότερους καθώς τα τελευταία χρόνια η ανώνυμη μαντινάδα παραχώρησε τη θέση της στα επώνυμα στιχουργήματα, των οποίων οι δημιουργοί, επίσης, τα χαρακτηρίζουν «μαντινάδες»[3]. Συμβαίνει μάλιστα συχνότατα, στο πλαίσιο αυτής της τάσης για «επωνυμία», παραδοσιακές μαντινάδες που είναι καταγραμμένες σε παλιές συλλογές, να αποδίδονται ως δημιουργήματα νεότερων στιχοπλόκων ή στιχουργών. Σε δύο, τουλάχιστον, περιπτώσεις «διαγωνισμών μαντινάδας» οι νικητές απέσπασαν το πρώτο βραβείο οικειοποιούμενοι παλιές μαντινάδες καταγραμμένες και δημοσιευμένες στις πρώτες συλλογές που είδαν το φως της δημοσιότητας.

Με την αναγραφή των ονομάτων 58 μαθητών που συμμετείχαν στην καταγραφή των έμμετρων ευχών που δέχτηκαν ή έστειλαν, επιχειρήθηκε να τονιστεί η διάχυση της ευχετικής μαντινάδας στους χώρους των εφήβων, οι οποίοι εκ φύσεως συνιστούν μια πληθυσμιακή ομάδα με τάσεις όχι προς το παραδοσιακό, αλλά προς το μοντέρνο και το σύγχρονο. Βεβαίως σύγχρονο και μοντέρνο ήταν τότε το κινητό τηλέφωνο, αλλά η παρείσφρηση στο χώρο του μοντέρνου, δηλαδή της κινητής τηλεφωνίας, του κατεξοχήν παραδοσιακού στοιχείου του κρητικού λαϊκού πολιτισμού, της μαντινάδας, δεν ήταν κάτι αναμενόμενο ή, τουλάχιστον, δεν έχουμε αντίστοιχα δείγματα από άλλες περιοχές της χώρας. Η διάχυση της έμμετρης δίστιχης ευχής και στην υπόλοιπη Ελλάδα ήρθε σχεδόν ταυτόχρονα ή λίγο αργότερα, αφού, όμως, προηγουμένως εμπεδώθηκε ως πρακτική στην Κρήτη.

Επιχειρήθηκε ακόμα η ταξινόμηση των ευχετικών αυτών μαντινάδων σε κατηγορίες, ανάλογες των εορτών κατά τις οποίες ανταλλάσσονται. Προσδιορίστηκαν επτά (7) ομάδες: Μαντινάδες που στέλνονται α) Χριστούγεννα, β) Χριστούγεννα και Πρωτοχρονιά, γ) Πρωτοχρονιά, δ) Πάσχα, ε) Ονομαστική εορτή, στ) Γιορτές γενικά[4], και μια τελευταία ομάδα με τον χαρακτηρισμό ζ) Διάφορα ευχετικά που υποδιαιρέθηκαν σε έξι υποομάδες μικρότερης διάχυσης που αφορούν: i) γενέθλια, ii) γιορτή μητέρας, iii) πρωτομαγιά, iv) γιορτή ερωτευμένων, v) τα Θεοφάνια και vi) καληνύχτισμα, καλημέρισμα.

Στην παρούσα έκδοση η ταξινόμηση αυτή διαμορφώνεται ως εξής:

α) Χριστούγεννα,

β) Χριστούγεννα και Πρωτοχρονιά,

γ) Πρωτοχρονιά,

δ) Πάσχα,

ε) ονομαστική εορτή,

στ) γιορτές γενικά,

ζ) γενέθλια,

η) διάφορα ευχετικά, που υποδιαιρέθηκαν σε τέσσερεις υποομάδες μικρότερης διάχυσης που αφορούν:

i) γιορτή ερωτευμένων

ii) Θεοφάνεια,

iii) γιορτή μητέρας,

iv) πρωτομαγιά,

v) καληνύχτισμα, καλημέρισμα.

Ο λόγος που επέβαλε αυτή την τροποποίηση επιβλήθηκε από τη διαπίστωση ότι οι γιορτές των γενεθλίων και των ερωτευμένων (Άγιος Βαλεντίνος) αποδείχτηκαν τα επόμενα χρόνια ομάδες με σημαντική δημιουργία και διασπορά νέων έμμετρων ευχών, κάτι που δεν συνέβη στις άλλες τέσσερεις υποομάδες.

Η ανά χείρας συλλογή περιλαμβάνει 1314 ευχετήρια δεκαπεντασύλλαβα sms, με δύο, τέσσερεις ή και περισσότερους στίχους, τα οποία παρατίθενται με αλφαβητική σειρά. Με την εμπειρία των δέκα έξι χρόνων καταγραφής και μελέτης του λαογραφικού αυτού φαινομένου μπορούμε να κάνουμε κάποιες διαπιστώσεις για την εξέλιξή του.

---

[1] Ανδρέας Λενακάκης, Συλλογή ευχετήριων δίστιχων sms, Η κινητή τηλεφωνία και η κρητική λαϊκή παράδοση, Σύγχρονα λαογραφικά 1, Συμβολή στην κρητική παράδοση, Αντίλαλος, Μοίρες 2007

[2] Ανδρέας Λενακάκης, Ευχετήρια δίστιχα sms: το κύκνειο άσμα της μαντινάδας (;), Πρακτικά συνεδρίου: «Ο Λαϊκός Πολιτισμός της Κύπρου και της Κρήτης»: Εταιρεία Κρητικών Σπουδών - Ίδρυμα Καψωμένου- Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Κύπρου, Πύργος Αλικιανού Χανίων 21-24 Ιουλίου 2011, βλ. εδώ σελ.35-36

[3] Απαραίτητη προϋπόθεση για να χαρακτηριστεί δημοτικό ένα τραγούδι, και επομένως ένα δίστιχο «μαντινάδα», είναι να μπει στου λαού τα χείλη. Πρέπει δηλαδή να γίνει κτήμα των πολλών και όχι να είναι γραμμένο στις σελίδες κάποιου βιβλίου ή να εκφωνείται άπαξ σε κάποια ραδιοφωνική ή τηλεοπτική εκπομπή. 

[4] Πρόκειται για μια κατηγορία που η έμμετρη ευχή είναι διατυπωμένη με τέτοιο τρόπο που επιτρέπει τη χρήση της σε περισσότερες από μία περιπτώσεις.