Μετά την έκδοση της συλλογής Τετράδιο Ιωάννη παπά Κωστή Νικολούδη[1], καταγραμμένη στη Γαλιά Καινουργίου, ο καλός συνάδελφός μαθηματικός Μανόλης Χουστουλάκης μου εκμυστηρεύτηκε την ύπαρξη ενός οικογενειακού κειμηλίου με λαογραφικό ενδιαφέρον. Επρόκειτο για μια συλλογή μαντινάδων της εποχής της νεότητας του πατέρα του, μακαριστού παπά Γιώργη Χουστουλάκη, την οποία και έθεσε στη διάθεσή μου.
Κάθε φορά που η τύχη φέρνει τους ερευνητές μπροστά σε νέα ευρήματα, πέρα από τη χαρά που προσφέρει η ανακάλυψη αυτή καθ’ αυτή, οι αισθήσεις της όσφρησης και της αφής είναι οι πρώτες που λειτουργούν και προσφέρουν μια ικανοποίηση, την οποία μόνον οι μυημένοι μπορούν να νιώσουν. Ξεφυλλίζοντας τις μικρές σελίδες ενός αυτοσχέδιου μπλοκ μου δημιουργήθηκε η βεβαιότητα ότι επρόκειτο για κάτι σημαντικό για δυο κυρίως λόγους. η μικρή αυτή συλλογή χρονολογικά τοποθετείται πριν από την έκδοση της συλλογής μαντινάδων της Μαρίας Λιουδάκι, οπότε την τοποθετεί στις πρώτες συλλογές λαογραφικού υλικού στην Κρήτη που βλέπουν το φως της δημοσιότητας και ότι έρχεται να προστεθεί σε δυο σημαντικές συλλογές μαντινάδων και δημοτικών τραγουδιών καταγεγραμμένων στη Μεσαρά των αρχών του 20ου αιώνα, η πρώτη το 1904 στο Ζαρό[2] και η δεύτερη το 1908 στη Γαλιά[3], γεγονός που μας επιτρέπει να διαμορφώσουμε μια ικανοποιητική εικόνα για το κρητικό δημοτικό τραγούδι της εποχής στην περιοχή.
Το γεγονός ότι η παρούσα συλλογή είναι η δεύτερη που καταγράφεται στη Γαλιά Καινουργίου δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητο. Την περίοδο αυτή βρίσκεται στην ικμάδα της μια συντροφιά νεαρών Γαλιανών, που θα σφραγίσει με τις δημιουργίες της την κρητική μουσική παράδοση. Πρόκειται για το Λευτέρη Μανασάκη, που έμεινε γνωστός με το παρωνύμιο Λευτέρης Γαλιανός για το αριστοτεχνικό παίξιμο της λύρας και τους νέους σκοπούς που συνέθετε, και ο επίσης γνωστός για τους ίδιους λόγους Λευτέρης Καμπουράκης, γνωστός κι αυτός με το παρωνύμιό του ως Καστελολευτέρης. Σκοποί και τραγούδια τους διασώζονται και ακούγονται ακόμα και σήμερα με εξαιρετική μάλιστα επιτυχία. Κατά ευτυχή συγκυρία μια φωτογραφία της εποχής απαθανάτισε τους δυο αυτούς μεγάλους τεχνίτες της λύρας και του μαντολίνου μαζί με τον συλλογέα της παρούσας συλλογής, πριν ακόμα ιερωθεί, παπά Γιώργη Χουστουλάκη σε ένα γλέντι να χορεύουν σταυρωτά μαζί με άλλους Γαλιανούς σιγανό. Υπήρχε με λίγα λόγια εκείνη την περίοδο μια έντονη μουσική κίνηση στη Γαλιά, η οποία σε συνδυασμό με την ύπαρξη της ερασιτεχνικής θεατρικής ομάδας, που ίδρυσε ο συλλογέας μας, συνιστούν μια ζωντανή πολιτιστική κίνηση συνειδητοποιημένων σε πολιτιστικά θέματα ανθρώπων. Για την μελέτη της κίνησης αυτής απαιτείται συστηματικότερη έρευνα, που ξεφεύγει ωστόσο από τα πλαίσια της παρούσας έκδοσης, για να αποδείξει την έκρηξη πολιτιστικής δημιουργίας σ’ αυτό το χωριό της Μεσαράς.
Ο συλλογέας
Ο Γεώργιος Χουστουλάκης του Εμμανουήλ και της Χαρίκλειας, γνωστός κατά τα χρόνια της νεότητάς του ως Γιώργης του Ρετζεπομανόλη, γεννήθηκε στη Γαλιά Καινουργίου του νομού Ηρακλείου στις 30 Νοεμβρίου 1913. Μετά την ολοκλήρωση της φοίτησής του στο δημοτικό σχολείο της γενέτειράς του, εγγράφτηκε στο ιστορικό εξατάξιο Γυμνάσιο Πόμπιας, απ’ όπου και αποφοίτησε. Ωστόσο οι οικονομικές συνθήκες της εποχής και της οικογένειάς του δεν του επέτρεψαν να συνεχίσει, όπως ο ίδιος θα ήθελε, τις σπουδές του σε ανώτερο επίπεδο. Αναγκαστικά παρέμεινε στο χωριό του και ασχολήθηκε, στο πλευρό του πατέρα του, με τη γεωργία, που εκείνα τα χρόνια άρχισε να ακμάζει στη Γαλιά, παραγκωνίζοντας σταδιακά την κτηνοτροφία. Είναι η περίοδος κατά την οποία το τοπίο της περιοχής αλλάζει από κτηνοτροφικό σε γεωργικό, καθώς αρχίζουν να καλλιεργούνται οι ελιές, που χαρακτηρίζουν σήμερα την περιοχή. Για να συμπληρώνει το οικογενειακό εισόδημα εξάσκησε και το επάγγελμα του κουρέα στη Γαλιά, ενώ κάθε Σάββατο, στο καθιερωμένο παζάρι των Μοιρών, κατέβαινε μαζί με τον πατέρα του, έστηναν στον πάγκο τους και πουλούσαν, αναλόγως την εποχή, παγωτά και κανελλάδα φτιαγμένα με χιόνι φερμένο με πολύ κόπο από τον Ψηλορείτη, και χειροποίητα ζαχαρωτά – καραμέλες και παστέλια – που έφτιαχνε ο ίδιος μαζί με τον πατέρα του.
Σε ηλικία 32 χρόνων αποφάσισε να συνεχίσει τις σπουδές του σε θεολογικό επίπεδο και εγγράφηκε το 1945 στη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή, από την οποία αποφοίτησε το 1947. Την ίδια χρονιά χειροτονήθηκε διάκονος και στη συνέχεια ιερέας. Με αυτή την ιδιότητα θα υπηρετήσει στην ενορία του χωριού του ως το θάνατό του στις 26 Γενάρη 1987.
Το 1946 παντρεύτηκε την Ευαγγελία Ευαγγέλου Τζαγκαράκη από το Ρουφά, με την οποία απόκτησαν πέντε παιδιά: τη Μαρία, σύζυγο Κωνσταντίνου Παπαδάκη, τον Μανόλη, την Ιοκάστη, σύζυγο Αντωνίου Κουμή, τον Βαγγέλη και τον Γιάννη.
Ο δυναμικός και δραστήριος χαρακτήρας του καθόρισε την κοινωνικότητά του. Υπήρξε αγαπητός στις συντροφιές και πρωτοστατούσε στα γλέντια καθώς χόρευε, τραγουδούσε και έπαιζε βιολί. Οι πολύτιμες για την εποχή του γυμνασιακές γνώσεις και γενικότερα το πνευματικό του υπόβαθρο τον κατέστησαν πρωτοπόρο στα πολιτιστικά δρώμενα του χωριού του. Ήταν ο εμπνευστής και οργανωτής της πρώτης ερασιτεχνικής θεατρικής ομάδας της Γαλιάς, θέτοντας έτσι τις βάσεις μιας τοπικής θεατρικής παράδοσης, που με κάποιες χρονικές ανάπαυλες επιβιώνει ως τις μέρες μας.
Το τετράδιο
Ουσιαστικά πρόκειται για ένα σταχωμένο μπλοκ σημειώσεων με υφασμάτινη ράχη, διατάσεων 14 x 9,7 εκατοστά. Κατασκευάστηκε από φύλλα αναφοράς κομμένα στα τέσσερα, τα οποία βιβλιοδετήθηκαν σχηματίζοντας ένα μπλοκ των 105 φύλλων. Το σταχωμένο εξώφυλλο είναι καλυμμένο με δέκα επτά ελληνικά γραμματόσημα και ένα αγγλόφωνο με χριστουγεννιάτικο θέμα, ενώ στο κέντρο του κυριαρχεί η σχηματική παράσταση της επαναστατικής σημαίας των Υδραίων (16 Απριλίου 1821). Η επιφάνεια του οπισθόφυλλου είναι καλυμμένη με το χαρακτηριστικό μπλε χαρτί που οι μαθητές «έντυναν» παλαιότερα τα βιβλία τους. Σε δυο περιπτώσεις είναι ακόμα διακριτή πάνω στα γραμματόσημα η ταχυδρομική σφραγίδα με ημερομηνίες 11-28-10 και 25 ΑΠΡ 29, ενώ ένα γραμματόσημο είναι επετειακή έκδοση αφιερωμένη στα 100 χρόνια από τη ναυμαχία του Ναβαρίνου (1827 ΝΑΥΑΡΙΝΟΝ 1927) Η τελευταία ημερομηνία μας επιτρέπει να τοποθετήσουμε την καταγραφή της συλλογής στην περίοδο της πρώτης νεότητας του συλλογέα, τα τελευταία δηλαδή χρόνια της φοίτησής του στο Γυμνάσιο Πόμπιας ή ακόμα και την περίοδο της στρατιωτικής του θητείας, δηλαδή ως τα μέσα της δεκαετίας του 1930. Προς αυτή την κατεύθυνση συνηγορεί και η παρουσία τριάντα μαντινάδων σχετικών με τη στρατιωτική θητεία, χωρίς ωστόσο να συνιστά αξιόλογο κριτήριο, επειδή και στις δυο προαναφερθείσες συλλογές καταγράφονται μαντινάδες που αφορούν στο στρατό αλλά και στη φυλακή, στην οποία κατέληγαν λόγω της ζωοκλοπής αρκετοί κτηνοτρόφοι από τη Γαλιά και τη γύρω περιοχή. Μάλιστα σε μια περίπτωση ο συλλογέας καταγράφει μια μαντινάδα, στην οποία γίνεται αναφορά στην πολιτοφυλακή, το στρατιωτικό σώμα της Κρητικής Πολιτείας, που ιδρύθηκε το 1907.
Στις τέσσερις πρώτες σελίδες ο συλλογέας καταγράφει σειρά αριθμών, πιθανότατα έξοδα ή έσοδα και μια μικρή σημείωση για πώληση 20 οκάδων ελαιοκάρπου. Από το έκτο φύλλο και για τις επόμενες 69 σελίδες καταγράφονται 500 αριθμημένα δίστιχα. Τα υπόλοιπα φύλλα παρέμειναν άγραφα. Ο συλλογέας χρησιμοποίησε πένα και πέντε διαφορετικά χρώματα μελάνης, γεγονός που αποδείχνει ότι η καταγραφή πραγματοποιήθηκε σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Στην ίδια αιτία, πιθανόν, να οφείλεται και η διπλή καταγραφή έντεκα μαντινάδων, η παρουσία των οποίων δηλώνει ότι ο συλλογέας δεν είχε πρόσφατη στη μνήμη του την πρώτη καταγραφή τους.
Το κείμενο διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση, παρά την αλλοίωση του χρώματος της μελάνης από το πέρασμα των χρόνων. Η γραφή είναι συνεχής, με σταθερή χρήση της πένας και σταθερό γραφικό χαρακτήρα. Στο κείμενο υπάρχουν ορθογραφικά λάθη, αλλά σε γενικές γραμμές ο συλλογέας χρησιμοποιεί σωστά τα πνεύματα, τον τονισμό και τους τύπους της υποτακτικής. Ενώ προσπαθεί να αποδώσει την κρητική διάλεκτο, σε αρκετές περιπτώσεις δεν αποφεύγει τον «εξελληνισμό» λέξεων της κρητικής διαλέκτου και κυρίως των άρθρων (γενική ενικού για τα θηλυκά – της αντί τση – και αιτιατική πληθυντικού για τα αρσενικά – τις /τους αντί τσι), των εμπρόθετων τύπων του άρθρου (στης αντί στση, στους / στις αντί στσι) και του χρονικού συνδέσμου όταν αντί του κρητικού όντε ή όντο.
[1] Ανδρέας Λενακάκης, Τετράδιο Ιωάννη παπά Κωστή Νικολούδη, Δημοτικά τραγούδια και μαντινάδες στη Μεσαρά του 1908, Αντίλαλος, μοίρες 2008
[2] Γεώργιος Ι. Ζωγραφάκης, Κρητικά Τραγούδια, στον έρωτα, στη ζωή, στη λευτεριά, εκδ. ΝΕΑΡΧΟΣ Παγκρήτια Αδελφότητα Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη 2003
[3] Ανδρέας Λενακάκης, ό.π.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου